Uwagi wstępne. Trzy pisma Pawła : Listy do Tymoteusza i List do Tytusa, począwszy od XVIII wieku,. są nazywane „listami pasterskimi” lub „pastoralnymi”, są bowiem skierowane do pasterzy. Trudno ustalić czas i miejsce ich powstania. Najczęściej sytuuje się ich napisanie pod koniec życia Pawła, w Macedonii lub w Rzymie, między rokiem 58 a 63. 

Tymoteusz urodził się w Listrze (kolonia rzymska w Azji Mniejszej), z ojca poganina i matki Żydówki. Podczas swego pierwszego pobytu w tym mieście Paweł prawdopodobnie osobiście ochrzcił młodego Żyda oraz poddał go obrzezaniu i zabrał z sobą, gdy mu go poleciła lokalna wspólnota chrześcijańska. Tymoteusz towarzyszył apostołowi w drugiej i trzeciej podróży misyjnej i dzielił los Pawła w więzieniu. Jest wspominany w Listach Pawłowych i księdze Dziejów Apostolskich. Tradycja chrześcijańska widziała w nim biskupa Efezu. 

Wskazania teologiczne. Pierwszy list zaczyna się słowami: „Paweł, apostoł Chrystusa Jezusa, Zbawiciela naszego […] przesyła pozdrowienie Tymoteuszowi, prawowitemu dziecięciu w wierze” (1 Tym 1,1–2). I przypomina: „Kiedy szedłem do Macedonii, prosiłem cię, byś pozostał w Efezie i przykazał niektórym, by nie nauczali inaczej niż my” (1,3). Chodziło nie tylko o jakieś wczesne herezje (początki gnozy), ale także o mity i „niekończące się rodowody, które służą raczej sporom” (1,4). Starożytni Grecy lubowali się w baśniach (gr. mytos) na temat początków miast i rodów; mnożyły się też spekulacje żydowskie odnośnie do historii patriarchów i innych bohaterów Starego Testamentu. Paweł stwierdza: Nie służy to budowaniu Domu Bożego (gr. oikonomia teou), nie służy woli Boga, który przykazuje „miłość z czystego serca” (1,5). 

Przypuszcza się, że uczniowie Pawła w pół wieku po jego śmierci (trzecie pokolenie chrześcijan) próbowali ograniczyć działalność kobiet w Kościele i narzucić mu model bardziej patriarchalny, co znalazło też wyraz właśnie w listach pasterskich. Następnie autor podaje kryteria wyboru biskupa (3,1–7), diakona i diakonisy (3,8–13); postępowanie przełożonych kościelnych ma być też bez zarzutu w oczach ludzi spoza Kościoła (3,7). A tymczasem na nowo zachęca go do stawienia czoła heretykom, którzy na przykład zabraniają małżeństwa, powstrzymują się „od pokarmów, które Bóg stworzył” (4,3). Przypomina wyraźnie: „każde stworzenie Boże jest dobre” (4,4). 

Wskazania etyczne. Paweł wzywa do głoszenia zdrowej nauki, do pobożności i do dawania dobrego przykładu (4,6–16). Domaga się okazywania szacunku wiernym (5,1–2), a zwłaszcza wdowom – i podaje wskazówki, jak z nimi postępować (5,3–16). Naucza, by prezbiterzy byli sprawiedliwe traktowani (5,17–22), podkreśla, że szczególna cześć należy się tym, „którzy trudzą się w Słowie i nauczaniu” (5,17). Od niewolników domaga się, aby uznali „swoich panów za godnych wszelkiej czci”, dodając: „ci zaś, którzy mają panów wierzących, niech tego nie wykorzystują, niech nimi nie pogardzają, dlatego że są braćmi” (6,1–2). Uwidacznia się tutaj odejście od Pawłowego ducha wolności, również w kwestii niewolnictwa, przez jego faktyczną akceptację jako sytuacji normalnej nawet w rodzinach chrześcijańskich. 

Paweł ostro potępia chciwość, „niczego bowiem nie wnieśliśmy w ten świat ani też niczego wynieść nie możemy (6,7), a korzeniem wszelkiego zła jest miłość pieniądza (6,10). Paweł wyznaje: „Chrystus Jezus przyszedł na świat zbawić grzeszników, z których pierwszym jestem ja” (1,15). A Tymoteusza ostrzega: „Nie zaniedbuj w sobie daru łaski” (4,14). I zachęca: „Tocz piękną walkę wiary, chwyć się życia wiecznego […] strzeż tego, co ci powierzono” (6,12.20). Ale przejmuje się również kłopotami żołądkowymi ucznia: „Samej wody już więcej nie pij, lecz używaj trochę wina” (5,23). 

ks. Michał Czajkowski