Autor, adresaci, czas i miejsce powstania. W zasadzie Pierwszy List Jana nie jest listem, a raczej kazaniem lub pismem okólnym (por. Ga i Ef). Listami są dwa dalsze jego pisma. One powstały obok Ewangelii Janowej i Apokalipsy w latach dziewięćdziesiątych po Chr. w Efezie, stolicy rzymskiej prowincji Azji, gdzie przebywał św. Jan. List jest adresowany do kościoła (lub grupy kościołów) na terenie Azji. Ma jednak znacznie szerszy wymiar: jest Słowem Bożym, które za pośrednictwem apostoła zostało skierowane do wszystkich chrześcijan. Pismo streszcza naukę apostoła Jana, który przedstawia siebie jako naocznego świadka Jezusa Chrystusa (1 J 1, 1–3).
Wątki teologiczne. List zawiera różne treści teologiczne: sprawy dogmatyczne nierzadko przeplatają się z etycznymi. Są też w nim ostrzeżenia skierowane przeciwko fałszywym nauczycielom: „wielu teraz powstało antychrystów” (2,18.22; 3,10; 4,2–3). Napisał tak o ludziach, którzy nie uznawali nauki apostolskiej, że Jezus Chrystus, Syn Boży, przyszedł na świat w ciele ludzkim. Nauki te ujawniły się wyraźniej dopiero w II wieku. po Chr. w gnostycyzmie, który dążył do połączenia idei pogańskich, judaistycznych i chrześcijaństwa w jeden system religijno-filozoficzny. Ale ze wczesnymi przejawami gnozy Kościół miał już do czynienia w tamtym czasie. Odmianą gnozy był doketyzm, którego zwolennicy głosili, iż Jezus nie był w pełni człowiekiem i miał tylko „pozorne ciało”. Tej nauce przeciwstawia się apostoł Jan, nauczając, że Jezus jest Chrystusem, Bogiem, który przyszedł na świat w ciele ludzkim, by zgodnie z wolą Ojca dokonać dzieła zbawienia. Jan wyraźnie świadczy: „Ten jest prawdziwym Bogiem i życiem wiecznym” (5,20).
Do zagadnień wstępnych należy jeszcze pewien szczegół wymagający wyjaśnienia. Otóż we fragmencie listu (5,7–8), w łacińskich przekładach Nowego Testamentu pojawia się dodatek, który dla jasności podaję w cudzysłowie i nawiasie kwadratowym: [„Albowiem trzej są, którzy świadczą na niebie: Ojciec, Słowo i Duch Święty”]. Natomiast tekst kanoniczny inaczej brzmi: „Gdyż troje jest, którzy świadczą: Duch i woda, i krew, a tych troje jest ku jednemu” (5,7–8). Nie wiadomo, jak ów dodatek znalazł się w łacińskiej wersji listu, ale przyjmuje się, że jest to tekst późniejszy. Mógł pojawić się w jakimś papirusie z IV wieku. i z niego przeniknął do Wulgaty (łaciński przekład Nowego Testamentu, 406 r. po Chr.), a z Wulgaty – do tekstu biblijnego. W najstarszych rękopisach greckich nie ma tego fragmentu i dlatego nie jest uwzględniany we współczesnych przekładach Nowego Testamentu.
Treść i orędzie listu. 1. Społeczność z Bogiem: świadectwo o Bogu (1,5–7), chrześcijanin a grzech (1,8–2,2), poznanie Boga (2,3–6), nowe przykazanie (2,7–11), chrześcijanin a świat (2,12–17). 2. Trwanie w wierze: ostrzeżenie przed antychrystem (2,18–27), dziecięctwo Boże (3,1–10), miłość wzajemna (3,11–18), odwaga dzieci Bożych (3,19–24). 3. Wiara – drogą do życia: Duch prawdy i duch kłamstwa (4,1–6), Bóg jest miłością (4,7–21), zwycięska wiara (5,1–8), świadectwo Boga (5,9–12), grzech ku śmierci (5,16–17), Syn Boży, Jezus Chrystus „jest prawdziwym Bogiem i życiem wiecznym” (5,13–21). Orędzie listu brzmi: „Bóg jest światłością” (1,5) i „Bóg jest miłością” (4,8.16).
Mieczysław Kwiecień