Autor, adresaci i czas powstania listu. Św. Paweł jest więźniem (Kol 4,3.10.18), w warunkach raczej niekomfortowych (1,24; 2,1). Gdzie? W Rzymie, w latach 61–62? Chyba raczej w Cezarei (58–60). Przyczyną napisania listu mogły być wiadomości, jakie otrzymał z Kolosów. Było to miasto greckie leżące we Frygii, odległe około 160 km od Efezu. Miasto starożytne, od II wieku rzymskie. Paweł nigdy w nim nie był. Ewangelizował je jego uczeń jego,, rodowity kolosanin, Epafras, „umiłowany współsługa” (1,7). Powodem napisania Listu do Kolosan była niewesoła sytuacja w tamtejszym Kościele, o czym raportował mu właśnie Epafras. Wprawdzie porządek tam panował tam porządek, a także „stałość […] wiary w Chrystusa” (2,5), jak również kwitła miłość braterska i nadzieja (1,4–8), ale istniało też zagrożenie jakimiś „błędami”.
Jakie to były „błędy”? Trudno je wyraźnie określić. Mowa jest o nich w Kol 2,1–-23 tylko aluzyjnie. Ich propagatorami są jacyś chrześcijańscy sofiści prowadzący wiernych na manowce „ujmującymi słowami” (2,4), uwodzący ich „filozofią i czystymi urojeniami, opartymi na ludzkich podaniach, na żywiołach świata, a nie na Chrystusie” (2,8). Są oni przywiązani do praktyk judaizujących (2,11.16–21) i ascetycznych (2,16).
Treści teologiczne. W centrum teologii Listu do Kolosan jest osoba Chrystusa. Ale jego chrystologia wzbogacona jest soteriologią kosmologiczną. Głosi on, że Chrystus, w którym „cieleśnie mieszka cała pełnia (gr. pleroma) Boskości” (2,9), jest „Pierworodnym wszelkiego stworzenia, albowiem w Nim zostało stworzone wszystko […]. I On jest Głową Ciała, Kościoła. […] Albowiem spodobało się [Bogu], aby w Nim zamieszkała cała pełnia (gr. pleroma) i aby przez Niego pojednać wszystko w Nim…” (1,15–20; starochrześcijański hymn o Chrystusie?). Głosiciele błędów uważali, że kosmos jest we władaniu potęg kosmicznych. Miejsce, jakie zajmują one w liście, i podkreślenie zwycięstwa odniesionego nad nimi przez Chrystusa to Pawłowa próba pokonania przeciwnika na jego własnym terytorium.
Z chrystologią łączy się eklezjologia. List tak skoncentrowany na Chrystusie, podkreślający Jego transcendencję, widzi Kościół jako Jego Ciało, jako Kościół powszechny, nie zaś jako Kościół lokalny. Uwielbiony Pan sprawuje swoje panowanie nad wszechświatem jako Głowa Ciała – Kościoła. Kościół jest więc miejscem, w którym realizuje On swoją władzę nad całym kosmosem. Jeśli zaś dokonuje się to w Kościele, to i my, jego wierni, członki Ciała Chrystusa – nie tylko On, Głowa – mamy władzę nad potęgami i siłami kosmicznymi. Nasze wyzwolenie od złych mocy i pokonywanie ich w naszym środowisku dokonuje się przez naszą jedność z Ciałem Chrystusa.
Autor Listu do Kolosan posługuje się językiem pachnącym gnozą, przemawia w kategoriach kosmologicznych, ale nie po to, aby je akceptować, lecz aby się im przeciwstawić. Nawet jednak jeśli ten język (i nie tylko on) budził wątpliwości co do Pawłowego autorstwa listu, to jednak podstawowe zasady teologii Aapostoła Nnarodów pozostają i w tym liście aktualne. Miejscem wiary jest świat. Wiara chrześcijańska to nie próba duchowego przezwyciężenia świata, lecz świecka (światowa) egzystencja w miłości. Życie chrześcijańskie jest życiem w wolności; nie w wolności, która izoluje mnie od brata, siostry, lecz międzyludzka wolność, która kieruje nas ku bratniej miłości. Także według Listu do Kolosan jako chrześcijanie jesteśmy stale w drodze i do jej końca mamy jeszcze daleko.
ks. Michał Czajkowski