Według tradycji starochrześcijańskiej Łukasz jest autorem dwóch ksiąg nowotestamentowych: Ewangelii i Dziejów Apostolskich, chociaż żadna z nich nie mówi o tym wprost. Ewangelia według św. Łukasza jest najdłuższa z Czterech Ewangelii i w ogóle najdłuższą księgą Nowego Testamentu. Łukaszowe autorstwo obydwu ksiąg poświadcza wstęp do księgi Dziejów: „W pierwszym słowie, o Teofilu, zawarłem wszystko…” (Dz 1,1), co najwyraźniej odnosi się do księgi Ewangelii. Ponadto tekst Dz 16,9–17 zaczyna się w trzeciej osobie liczby pojedynczej: „W nocy Paweł miał widzenie…”, a następnie zmienia się na relację w pierwszej osobie liczby mnogiej: „…zaczęliśmy szukać sposobności przekonani, że Bóg powołał nas…” (por. 20,5–15; 21,1–18 i 27,1–28,16). Zdaniem biblistów są to cytaty z pamiętnika pisanego przez Łukasza, autor cytatów jest autorem księgi.
Dedykacja, czas i miejsce powstania księgi. Dwuczęściowe dzieło (Ewangelia–Dzieje) zwyczajem autorów starożytnych Łukasz dedykuje „wielmożnemu Teofilowi” (Łk 1,3). Mógł on należeć do środowiska ludzi wykształconych w kulturze greckiej i właśnie jemu, jako świadectwo wiary, Łukasz przedkłada swoją diegesis – relację lub opowiadanie o Jezusie Chrystusie, żeby „poznał niezawodność słów, których został nauczony” (Łk 1,4). Ewangelia mogła powstać w roku 80 lub nawet 85 po Chr., a więc jakiś czas po zburzeniu Jerozolimy. Miejscem, gdzie została napisana, mógł być Rzym.
Treść i orędzie księgi. Zamysłem Łukasza było opisanie wydarzeń dotyczących życia i służby Jezusa. W rezultacie nie powstał tylko zapis suchych faktów ani chronologiczny dokument. Łukasz napisał ją żywo i z pasją. Zawarł w niej też serię świetnie nakreślonych ludzkich portretów, np. Zachariasza, Elżbiety, Marii i Józefa i in. Łukaszowi zawdzięczamy też utrwalenie pięknych przypowieści Jezusa: „O miłosiernym Samarytaninie” (10,30–37), „O synu marnotrawnym” (15,11–32), „O faryzeuszu i celniku” (18,9–14) oraz „O biednej wdowie i niesprawiedliwym sędzi” (18,1–8).
Łukasz, który nie wywodził się z ludu Izraela, przedstawiając rodowód Jezusa, nie doprowadza go nie tylko do Abrahama (por. Mt 1,1–17), lecz sięga do samego początku – do Adama i Boga (Łk 3,23–38). W ten sposób przekazuje światu Boże objawienie, że grzech rodzaju ludzkiego, spowodowany przez upadek Adama, został zgładzony przez Zbawiciela – Jezusa Chrystusa. Warunkiem zbawienia (gr. metanoia) jest odwrócenie od grzechu i powierzenie się Bogu. Dzieło zbawienia darowane jest przez Boga wszystkim ludziom, nie tylko członkom ludu wybranego, Izraela. Dlatego Łukasz wymienia również Samarytan, naród wrogo traktowany przez Izraelitów (J 4,9; por. 4,25–26.42). A ponadto świadczy, że w Bożym zbawieniu jest miejsce przeznaczone dla kobiet, dzieci i biednych, dla grzeszników i celników. Boże miłosierdzie jest adresowane do wszystkich ludzi i grup społecznych, które zostały wyrzucone przez tzw. sprawiedliwych poza margines życia społecznego (por. 1,53; 7,22; 8,2–3; 9,46–48). Łukasz akcentuje rolę modlitwy w nauczaniu i życiu Jezusa: ukazuje modlącego się Jezusa i cytuje Jego wezwania do modlitwy. Niektóre wzmianki o modlitwie Jezusa występują tylko u tego ewangelisty (3,21; 5,16; 6,12; 9,18.28; 10,21; 11,1; 21,14n.; 22,41–45; 23,46). Łukasz akcentuje też temat radości (1,28; 21,28).
W swej księdze Łukasz zwiastuje Jezusa Chrystusa jako Bożego Mesjasza i Zbawiciela wszystkich ludzi. Dlatego wieść tę wkłada w prorocze słowa starca Symeona: „Teraz puszczasz sługę swego, Władco, według Słowa swego w pokoju, albowiem widziały oczy moje zbawienie Twoje, które przygotowałeś w obliczu wszystkich ludów, światłość dla objawienia narodom i chwałę ludu Twego, Izraela” (Łk 2,29–32; por. Dz 1,8). Ze zwiastowaniem Symeona korespondują słowa zZmartwychwstałego Jezusa skierowane do apostołów i uczniów: „Wyście tego świadkami” (Łk 24,48; por. Mt 28,19–20; Mk 16,15–16).
Mieczysław Kwiecień